پنجره ارسی قدیمی

پنجره های ارسی

پنجره ارسی قدیمی

چكيده:

پنجره هاي ارسي در معماري ايراني جايگاه ويژه اي داشته وهميشه براي طبقات مختلف جامعه متفاوت بوده است وجز سران وحاكمان كمتر كسي مي توانستند از اين نوع پنجره در منزل يا عمارت خود استفاده كنند وخود كساني كه از اين پنجره استفاده مي كردند نيز بنا به موقعيت اجتماعي شان در ميان جامعه از پنجره هاي ارسي متفاوت بهره مي بردند. در اين تحقيق با بررسي ومعرفي ارسي از نگاه جهانگردان وهمچنين كاربرد و جايگاه ارسي واجزاء تشكيل دهنده آن ودلايل استفاده از پنجره هاي ارسي ،به اين نتيجه مي رسيم كه اهميت ان نه تنها در عملكرد بلكه در فرم ،رنگ ونقش هاي به كاررفته در پنجره مي باشد.همچنين خواص انتقال نور از پشت شيشه هاي رنگي به فضاي درونخود بر اهميت موضوع مي افزايد. در اين مقاله به معرفي پنجره هاي ارسي و تاريخچه آن و بررسي ويژگي ها وكاركرد هاي آن در معماري ايران پرداخته مي شود.در اين مقاله از روش مرور متون و منابع و اسناد تصويري وتوصيفي استفاده شده است. همواره هدف بر اين بوده است كه پنجره به عنوان جزئي از بنا با تزئينات گره خورده وبه منظوري خاص در معماري سنتي ايران به كار رفته است، جايگاه بالايي از جنبه هاي مادي و معنوي همچون ، زيبايي بصري وحفظ حريم و محرميت فضاي بيروني پيدا كرده است ؛ لذا فضا را روحاني ومعنوي مي كند طوري كه با فرد حاضر ارتباط معنايي برقرارمي كند، گويي فضا با انسان سخن مي گويد .

پنجره ارسی

۱- مقدمه

در آن زمانها كه از آهن آلات خبري نبود و مردم از وجود سيمان اطلاعي نداشتند، خانه هاي خود را با تيرهاي چوبي، ني و استفاده از خاك و گل و كاه مي ساختند و خانه ها داراي پنجره هاي سه دري،پنج دري و هفت دري بودند. پنجره ها را در نهايت زيبايي و با استفاده از چوب گردو يا بيد سرخ مي ساختند. هلال پنجره ها و حواشي آن را با منبت كاري و ريزه كاري تزيين مي كردند و قطعات كوچك شيشه الوان را در اين ريزه كاري ها به نحوي جاي مي دادند كه به صورت بوته هاي گل و اشكال عجيب هندسي درمي آمد. ( ) ۱در معماري قديم ايران، پنجره از جايگاه ويژهاي برخوردار است. معماري سنتي ايران با تلفيقي از نماسازي هاي زيبا و متنوع به همراه تنوع و انتخاب پنجرههاي مناسب و عناصر ديگر از قبيل طاق و گنبد، باعث به وجود آمدن نماها و بناهاي ماندگار و بديع شده است . انواع مختلفي از پن جره در معماري خانه به كار گرفته ميشده است كه از آن جمله، پنجره هاي ارسي، روزن، شباك و جامخانه را ميتوان نام برد.

۲- اهميت فرهنگي پنجره :

معماريِ هر سرزمين و هر فرهنگي، از ويژگي هاي خاصي برخوردار است كه آن ويژگيها هويت معماري آن سرزمين را تعريف مي كنند .عواملي كه ويژ گيهاي معماري يك سرزمين را حمل ميكنند، طيف وسيعي از اندامها و عناصر بنا را تشكيل مي دهند كه شامل نحوة سازمان دهي فضايي و استقرارِ كليت بنا، تا نحوة به كارگيري عناصر معماري و جزئيات و طرح عناصر و نحوة به كارگيري مصالح مي شود .در اين ميان، عنصر پنجره به دليل اهميت نقشهايي كه در رابطه با زندگي انسان دارد، بيشترين تأثير را از ويژگيهاي زندگي مي گيرد و يكي از عواملي است كه سهم نسبتاً بيشتري درانتقال پيام آن ويژگيها به عهده دارد.

۲- شكل و سازمان پنجره متأثر از خانه است

يعني مكاني كه پنجره متعلق به آن است. (از آنجاكه ساخت خانه خود امري فرهنگي است، شكل و سازمان آن نيز طبعاً متأثر از فرهنگي است كه خانه محصول آن است.) در خانه هاي سنتي در ايران، پنجره ها به شدت تحت تأثير نوع فضاهاي خانه و نحوة ارتباط بصري و اجتماعي و احساسي و گاهي فني با خارج بنا، قرار دارند و به اين لحاظ در تمام شئون زندگي از مادي تا معنوي نقش دارند .بنابراين پنجره با دارا بودن خصايصي پيچيده و كاركردهاي متنوع يكي از عناصر مهم معماري محسوب مي شود .هر چند پنجره در يك سطح بنيادي وسيله اي است جهت برقراري ارتباط ميان فضاي داخل و خارج محل زندگي، در معماري به عنوان يك فضاي مصنوعِ محدود شده، كه اغلب وابسته به شرايط محيطي است، انسان حياتي است .در نتيجه نيازمند ابزار هاي كنترلي ميباشد كه ميتواند به پنجره نيز بسط يابد.

واژة پنجره، بيشتر به ساختاري مشبك و ثابت گفته ميشده كه در صورت نياز به عنوان حفاظ، بر گشودگي ها و روزنها در بنا نصب مي كردند؛ كه هم حفاظ بوده و حجاب و هم نور و هوا را از ميان خود عبور مي داده و هم امكان ديد به بيرون را فراهم مي نموده وساختار آن مانعِ ديده شدن مي شده و معمولاً نيازي به باز شدن نداشته است.

۳- معرفي ارسي :

ارسي نامي است كه به طور عام به پنجره هاي گره چيني كه درون آن شيشه هاي رنگي به كار رفته است اطلاق مي شود. گره چيني از جمله ديگر صنايع چوبي ايران است. هنرمندان ايراني با بهره گيري از ذوق و سليقه بسيار دربها و ارسيهاي زيبايي را در بناها با استفاده از شيشه هاي الوان و حتي گاهي هم آيينه ساخته اند كه حتي امروز نيز در خانه هاي باستاني باقيمانده در شهرهايي چون اصفهان و شيراز و قزوين. تاريخ و زمان مشخصي را تعيين كرد. هر چند با توجه به هنرهاي باقيمانده از خاندان بويه و وفور استادانه و هنرمندانه از نقوش گره دار و تكنيك گره چيني و گره سازي در ابنيه آن دوران، اگر نتوان پيدايش اين هنر را متعلق به آن دوره و آن خاندان دانست مي توان تكثير و رواج آن را به عهد آل بويه نسبت داد. پنجره ارسي پنجره چوبي است كه لنگههاي آن به جاي اينكه به روي پاشنه گرد حركت كنند، در داخل يك چهارچوب به سمت بالا حركت ميكنند. ارسيها عموماً به گونهاي ساخته ميشدند كه تمام سطح بيروني يك اتاق را در بر ميگرفتند و درگاه آنها رو به صحن قرار داشت. بدنه ي ارسي با چوب به شيوه منبت كاري و مشبك و نقش هاي متنوع هندسي و گياهي ساخته مي شد.

سپس درون شبكه هاي چوبي شيشه هاي رنگي كار گذاشته مي شد. ارسي ها معمولا مستطيل شكل هستند و بخش فوقاني آنها را تا زير سقف به شكل مستطيلي يا هلالي يا ضربي كه با شيشه هاي رنگي زينت داده مي شد تكميل مي كرده اند .اين گونه در و پنجره براي تنظيم وملايم كردن نور در خانه هاي آفتاب گير مناطق گرمسيري كاربرد وسيعي داشته و بسيار مناسب بوده است . وليكن ساخت آن در ساير مناطق نيز كم و بيش رواج داشته است . هر ارسي از دو سطح ثابت و متحرك تشكيل ميشد، سطح ثابت كاركرد يك عنصر جدا كننده مانند ديوار را ايفا مي كرد و سطح مشبك ارسيها چندين كاركرد داشت.

پنجره ماندگار
پنجره ماندگار